طلایه داران خبر- صنعت نفت یکی از شاخصه های اصلی در اقتصاد ایران است و این کشور همواره در تلاش است تا از این منابع عظیم که دراختیار دارد به اهداف از پیش تعیین شده در برنامه های توسعه ای خود دست یابد . ایران در کنار تولید پایدار نفت و گاز نقش قابل توجهی در تامین انرژی جهان دارد آنگونه که بر اساس اعلام بسیاری از منابع معتبر جهانی حذف ایران از تجارت جهانی انرژی ممکن نیست و ایران همواره یکی از بازیگران مهم در این عرصه به شمار می آید .
در گزارش پیش رو با نگاهی به ظرفیت تولید نفت و گاز ایران به بررسی سهم ایران در تجارت جهانی انرژی پرداخته ایم که می خوانید .
با روی کار آمدن دولت سیزدهم در ایران ، بسیاری از برنامه ها و طرح های مربوط به صنعت نفت ایران دستخوش تغییر قرارگرفت و وزارت نفت توانست در وهله اول با برنامه افزایش ظرفیت تولید نفت به آمارهای قابل قبولی در شرایط تحریم دست یابد، آنگونه که جواد اوجی ، وزیر نفت در افتتاحیه بیست و هفتمین نمایشگاه بینالمللی نفت در اردیبهشت سال جاری با اشاره به کسب رکوردهای مطلوب در زمینه تولید، صادرات نفت خام و میعانات گازی و فرآورده های نفتی و پتروشیمی، تاکید کرد : طی یک سال گذشته ۱۲ میلیارد دلار طرحهای نیمهتمام نفتی به بهرهبرداری رسیده است که همه آنها تأثیری مستقیم در افزایش ظرفیت تولیدات کشور داشته است. تقریباً در همه بخشهای صنعت نفت خودکفا هستیم، به موازات این افزایش تولید، افزایش صادرات نیز داشتیم و صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور با وجود تشدید تحریمهای ظالمانه به ۲ برابر آغاز بهکار دولت سیزدهم رسیده است .
به گفته اوجی ، تولید نفت ایران از آغاز فعالیت دولت سیزدهم طی ۲۰ ماه به بیش از ۳ میلیون بشکه و تولید گاز نیز به بیش از یک میلیارد مترمکعب رسیده و آنطور که اعلام شده میزان صادرات نفت نیز در این دولت دو برابر افزایش یافته است. در سال گذشته ۱۹۰ میلیون بشکه نفت بیشتر از سال ۱۳۹۹ و ۸۳ میلیون بشکه بیشتر از سال ۱۴۰۰ نفت صادر شد و پیشبینی میشود امسال رکوردی تازه در صادرات نفت ثبت شود.
اکنون به گفته مسوولان صادرات نفت به بالاترین رقم نسبت به دو سال اخیر رسیده است، ارز حاصل از این صادرات در سررسید مشخص دریافت و به سامانه نیما و سامانه جدید معاملاتی واریز شده است. بر اساس اعلام مدیرعامل شرکت ملی نفت ، ظرفیت تولید نفت ایران تا پایان سال گذشته به ۴میلیون و ۳۸ هزار بشکه در روز رسیده که این موضوع نشان ازاقدام های این شرکت برای اجرای برنامه های افزایش ظرفیت تولید در این بخش دارد بخشی از این افزایش تولید از محل احیای چاههای کم بازده و بخشی دیگر مربوط به توسعه میادین جدید و بخشی مربوط به استفاده از روشهای ازدیاد برداشت است و آنطور که محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت اعلام کرده هشت سال آینده قادریم به تولید ۵.۷ میلیون بشکه نفت برسیم.
طبق گفتههای خجستهمهر، صادرات نفتخام و میعانات گازی در مقایسه با زمانی که دولت تحویل گرفته شد، دو برابر شده است. این بهمعنای آن است که امکانات، تأسیسات، لجستیک و خدمات دریایی خارک، بهطور کامل در اختیار صادرات است و از طرفی شرکت میترینگ، خدمات پهلودهی و هدایت کشتیها و ناوگان حملونقل صادراتی، توانمندی دارد و یک ناوگان کامل است.
افزایش تولید و صادرات نفت ایران
بر اساس اعلام خجسته مهر ، درآمدهای حاصل از فروش نفت، میعانات گازی، گاز صادراتی و فروش فرآوردههای نفتی در سال گذشته در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن ۴۰ درصد افزایش داشته است. در حوزه میعانات گازی بیش از ۷۰ میلیون بشکه فروش و وصول درآمد صورت گرفت. از سوی دیگر ، آژانس بینالمللی انرژی در بخشی از گزارش جدید خود تحت عنوان “نفت ۲۰۲۳” به بررسی وضعیت صادرات نفت ایران پرداخته و نوشته است: ایران همچنان بازیگر بالقوه مهمی در بازار نفت جهان است. اگر تحریمها علیه ایران رفع شود این کشور میتواند تولید نفت خود را به تدریج تا ۹۰۰ هزار بشکه در روز افزایش دهد و به ظرفیت فعلی خود یعنی ۳.۸ میلیون بشکه در روز برساند.
این نهاد بینالمللی در ادامه گزارش خود به رنگ باختن تحریمهای نفتی ایران بهویژه در دولت سیزدهم اشاره کرده و نوشته است: به رغم تحریمهای سخت مالی، تولید روزانه نفت ایران در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۳۰ هزار بشکه افزایش یافت و به ۲.۵ میلیون بشکه در روز رسید. جریان صادرات نفت ایران به چین در ارقامی قابل توجه ادامه دارد و ایران از سهماهه سوم سال میلادی گذشته روزانه حدود یک میلیون بشکه نفت به این کشور صادر میکند.
درنتیجه افزایش صادرات و بالا رفتن مصرف داخلی، تولید نفت ایران در می ۲۰۲۳ به ۲.۹ میلیون بشکه در روز رسیده است.
بر اساس این گزارش ایران در سال ۲۰۲۱ به طور متوسط ۲.۴۲ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده که این رقم در سال ۲۰۲۲ با افزایش ۱۳۰ هزار بشکهای به ۲.۵۵ میلیون بشکه در روز رسیده و از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون (حدودا ۶ ماه اخیر) با رشد ۳۵۰ هزار بشکهای به ۲.۹ میلیون بشکه در روز بالغ شده است. بر این اساس از سال ۲۰۲۱ تولید روزانه نفت ایران ۴۸۰ هزار بشکه معادل ۲۰ درصد افزایش یافته است.
آژانس بینالمللی انرژی در ادامه گزارش خود چشمانداز رو به رشدی را برای صادرات نفت ایران ترسیم کرده و نوشته است: ما معتقدیم ایران همچنان میتواند شبکه گسترده نفت خود را زنده نگه دارد و اگر تحریمها برداشته شود قادر خواهد بود با سرعت تولید و صادرات نفت خود را افزایش دهد.
این گزارش به یکی از آثار مثبت تحریمها بر بخش نفت ایران اشاره کرده و نوشته است: کاهش تولید، شرکت ملی نفت ایران را واداشته تا برخی چاههای فراساحلی که هزینه تولید بالایی داشتند را ببندد و عملیات تعمیر و نگهداری در میادین سالخورده نفتی را آغاز کند. توقف تولید از میادین سالخورده برای این میادین مفید است، زیرا امکان میدهد دوباره فشار درون این میادین افزایش یابد و بهرهبرداری دوباره از آنها آسانتر شود.
در مورد تلاشهای ایران برای افزایش ظرفیت تولید نفت باید گفت این تلاشها تا حد زیادی به دلیل کاهش صادرات نفت از سال ۲۰۱۸ و فقدان سرمایهگذاری خارجی ناشی از تحریمها به مشکل خورده است. اما تهران بر توسعه میادین نفتی کارون غربی آزادگان شمالی و جنوبی، یاران، و یادآوران تمرکز کرده تا بتواند تولید نفت خود را در آینده یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
تحریمها نتوانسته ایران را متوقف کند و این کشور انتظار دارد ظرفیت تولید نفت در میدان آزادگان جنوبی که در مرز عراق قرار دارد را تا دو برابر به ۳۲۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ افزایش دهد.
تجارت انرژی با کشورهای همسایه
اوپک در جدیدترین برآورد خود اعلام کرد ذخایر اثبات شده نفت ایران در سال 2021 به 208 میلیارد و 600 میلیون بشکه رسیده است و ایران همچنان سومین مالک بزرگ ذخایر نفت در جهان است. از سوی دیگر در میان دارندگان ذخایر گازی جهان، ایران با ذخایر 1203 تریلیون فوت مکعبی رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. ذخایر گازی ایران در سال 2021 نسبت به سال قبل از آن 3 تریلیون فوت مکعب افزایش یافته است.ایران از لحاظ دارا بودن ذخایر گازی، در رتبه دوم جهان قرار دارد و ۱۷ درصد سهم گاز جهان را داراست. در هر حال به نظر می رسد این کشور با توجه به منابع عظیم هیدروکربوری که در اختیار دارد در حال برنامه ریزی برای دستیابی به سهم قابل قبول در تجارت انرژی با کشورهای مختلف است ، آنطور که جواد اوجی وزیر نفت ایران می گوید : افزایش سهم ایران در تجارت انرژی با کشورهای همسایه در برنامههای وزارت نفت قرار دارد.
به گفته وی ، در دولت سیزدهم یکی از محورهای اصلی بحث دیپلماسی انرژی است و در این زمینه وزارتخانههای نفت و امور خارجه تلاشهای بسیاری داشتهاند. به اعتقاد وی ، واردات، ترانزیت و سوآپ گاز و سهم ایران از تجارت گاز در منطقه در حال افزایش است ضمن آنکه وزارت نفت برنامههای مطلوبی نیز دراین زمینه در حال اجرا دارد .
حرکت به سمت پالایشگاه های فراسرزمینی
اما در کنار برنامه افزایش ظرفیت تولید و صادرات نفت و همچنین سواپ گاز وزارت نفت برنامه دیگری را با هدف نقش آفرینی در مقوله تجارت جهانی انرژی انجام داده است که برای نخستین بار در کشور صورت می گیرد و آن حرکت به سمت پالایشگاههای فراسرزمینی در خارج از کشور بوده که برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی رقم میخورد. به گفته اوجی ، استفاده از ظرفیت پالایشگاههای فراسرزمینی در کشورهای مختلف یکی از محورهای اصلی در وزارت نفت بوده که چند مورد هم انجام شده است و اکنون نفت ایران در این پالایشگاهها فرآورش میشود. از این ظرفیتها برای فرآورش نفت، جلوگیری از خامفروشی و ایجاد ارزش افزوده بالاتر استفاده می شود . به عقیده کارشناسان ، فرآوردههای نفتی با توجه به نیازی که در سراسر دنیا وجود دارد تحریمناپذیر است و کشورهای صاحب هیدرو کربون می توانند از فرصت این موضوع بهره گیرند .
صادرات گاز ایران به عراق 4 برابر شد
در کنار صادرات گاز ایران یکی از کشورهای صادرکننده گاز نیز است ، در حال حاضر ایران به کشورهایی مانند ترکیه، عراق، آذربایجان و ارمنستان گاز صادر میکند و با برنامه ریزی هایی که در دست انجام دارد قصد دارد تا با کمترین سرمایهگذاری بازارهای خود را گسترش دهد.
ایران با دراختیار داشتن منابع عظیم گاز قابل استحصال در تلاش است تا با همکاری روسیه، ترکمنستان و قطر ، محدوده خلیجفارس و عسلویه را به هاب گازی تبدیل کند ، موضوعی که به گفته جواد اوجی وزیر نفت با توجه به زیرساختها و وجودذخایر قابل توجه مقدمات و برنامهریزیهای آن انجام شده است. گاز برگ برنده ایران در افزایش مناسبات اقتصادی است و این کشور با توجه به ظرفیتی که در این زمینه دارد به دنبال توسعه روابط خود با کشورهای منطقه است . در تازه ترین اقدام دولت عراق اعلام کرد این کشور واردات گاز از ایران را 3 تا 4 برابر افزایش داده است. به گفته علی احمد، مدیر شرکت مرکزی تولید برق عراق، این کشور ، واردات گاز از ایران را طی ماه جاری به 30 تا 40 میلیون مترمکعب در روز رسانده است. رقم واردات گاز عراق در اوایل سال جاری روزانه 10 میلیون مترمکعب بوده است. با بالا رفتن دمای هوا در عراق، تقاضای برق در این کشور رو به افزایش گذاشته و عراق برای تولید نیرو به واردات گاز نیاز دارد. عراق به ۵۵ تا ۶۰ میلیون مترمکعب گاز نیاز دارد، اما طبق مذاکرات صورت گرفته بین دو کشور ، اکنون ۴۵ میلیون مترمکعب گاز از سوی ایران در دسترس است.
از سوی دیگر نیاز ترکیه به گاز ایران ، موضوعی است که همواره از سوی طرف های ترک مطرح می شود ، قرارداد کنونی ۲۵ ساله صادرات گاز ایران به ترکیه در سال ۲۰۲۶ میلادی به پایان میرسد به همین دلیل ایران به دنبال دریافت شرایط بهتر در قرارداد جدید است. قرارداد یادشده نخستین قرارداد بلندمدت گاز پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده و حداکثر حجم گاز قابل تحویل ۱۰ میلیارد مترمکعب در سال، با امکان افزایش تا ۱۳ میلیارد مترمکعب و حدود معادل یک فاز پارس جنوبی است.اگرچه تمدید قرارداد صادرات گاز بین مقامات دو کشور مورد تایید است اما سناریو های احتمالی مقدار و شیوه دریافت گاز بین دو کشور تا تایید نهایی آن مورد بررسی قراردارد . بر اساس اعلام مرکز آمار کمیسیون اروپا ، صادرات گاز طبیعی ایران به ترکیه در پنج ماهه نخست ۲۰۲۳ به بیش از ۳.۳ میلیارد مترمکعب رسید.
افزایش سهم ایران در تجارت جهانی گاز
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، احیای روابط با ترکمنستان در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت و اولین سفر خارجی جواد اوجی وزیر نفت به ترکمنستان بود. تلاشهای دولت فعلی برای آب کردن یخ روابط ایران و ترکمنستان خیلی زود نتیجه داد و در آذرماه 1400 قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان از مسیر ایران به حجم روزانه 5 میلیون متر مکعب به امضا رسید. بعد از امضای قرارداد سوآپ گاز، ایران در راستای دو برابر کردن حجم سوآپ گاز ترکمنستان قدم برداشت و در خرداد ماه سال 1401 تفاهمنامه آن در همایش انرژی باکو و در جریان بازدید وزیر نفت از نمایشگاه نفت و گاز جمهوری آذربایجان بین طرفین امضا شد. چندی پیش در بیست و هفتمین نمایشگاه بینالمللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، مجید چگنی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران عنوان کرد: «واردات و سوآپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان طبق توافق ۲ برابر شده و به ۱۰ میلیون متر مکعب در روز رسیده است». امضای این قرارداد یکی دیگر از اقدام های وزارت نفت در مقوله افزایش سهم ایران از تجارت جهانی انرژی با کشورهای منطقه بوده است که نتایج کاملا برد برد را برای دو کشور در پی دارد . جلوگیری از حذف ایران از تعاملات انرژی و افزایش سهم ایران در تجارت جهانی گاز طبیعی از جمله مزایای این قرارداد به شمار می آید . براساس آمارهای رسمی ترکمنستان چهارمین کشور دارنده منابع گازی جهان است و ایران هم ظرفیت دریافت روزانه ۴۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب گاز را بهمنظور واردات و انتقال در مرزهای خود دارد. لازم به یادآوری است ، در سال ۱۹۹۵ قراردادی بین ترکمنستان و شرکت ملی گاز ایران مبنی بر تحویل سالانه ۱۴ میلیارد مترمکعب گاز امضا شد، اما این قرارداد به دلیل مشکلات مربوط به تسویه حساب در سال ۲۰۱۷ فسخ شد.
برخورداری از زنجیره کاملی از تولید ، تامین و توزیع گاز
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، وزیر نفت برای حل مشکلات و بهبود روابط با ترکمنستان چندین مرحله به این کشور سفر کرد و در جریان این سفرها، توافق شد که این بدهیها در ۲ مرحله پرداخت شود.
در سال ۱۴۰۰ قرارداد سوآپ سهجانبه میان ایران، ترکمنستان و آذربایجان پس از حسن نیت ایران و ایجاد اعتمادسازی امضاشد . بهبود و توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و تجاری بین ۲ کشور، جلوگیری از حذف ایران از تعاملات و مبادلات انرژی منطقه، کمک به کشور برای تبدیلشدن به هاب انرژی، بهبود سهم ایران برای تجارت جهانی گاز طبیعی، افزایش پایداری شبکه گاز در نواحی شمال و شمال شرقی کشور، تامین پایداری سوخت نیروگاهها و صنایع در استانهای شمالی و شمال شرقی و کاهش هزینههای انتقال گاز از جنوب به شمال کشور از جمله مزایای این قرارداد است. از سوی دیگر این موضوع در بخش جبران ناترازی گاز در ایران بسیار حائز اهمیت است چراکه امکان صادرات بیشتر گاز برای این کشوررا فراهم کرده و ایران را به تبدیلشدن به هاب انرژی در منطقه نزدیکتر میکند. به گفته کارشناسان ، برای ترکمنستان نیز امضای این قرارداد بسیار حائز اهمیت است چراکه این کشور به دنبال آن است تا مسیرهای امنی برای انتقال و ترانزیت گاز خود داشته باشد. در نقشه راه صادرات گاز ترکمنستان، مسیر ایران جذابترین مسیر بهشمار میرود.
گفتنی است ایران علاوه بر برخورداری از ذخایر قابل توجه و قابل استحصال گاز از زیر ساخت های لازم از جمله تاسیسات تقویت فشار، مراکز انتقال گاز و خطوط لوله برخوردار است که زنجیره ای کامل از تولید ، تامین و توزیع گاز را شامل می شود موضوعی که نقش کلیدی در امر صادرات گاز به شمار می آید .
مهدی مهرابی- طلایه داران خبر